永州之野产异蛇:黑质而白章,触草木尽死;以啮人,无御之者,然得而腊之以为饵,可以已大风、挛踠、瘘、疠,去死肌,杀三虫,其始,太医以王命聚之,岁赋其二,募有能捕之者,当其租入,永之人争奔走焉。
有蒋氏者,专其利三世矣,问之,则曰:“吾祖死于是,吾父死于是,今吾嗣为之十二年,几死者数矣。”言之貌若甚戚者。
余悲之,且曰:“若毒之乎?余将告于莅事者,更若役,复若赋,则何如?”
蒋氏大戚,汪然出涕曰:“君将哀而生之乎?则吾斯役之不幸,未若复吾赋不幸之甚也,向吾不为斯役,则久已病矣,自吾氏三世居是乡者,积于今六十岁矣,而乡邻之生日蹙,殚其地之出,竭其庐之入,号呼而转徙,饥渴而顿踣,触风雨,犯寒暑,呼嘘毒疠,往往而死者相藉也,曩与吾祖居者,今其室十无一焉;与吾父居者,今其室十无二三焉;与吾居十二年者,今其室十无四五焉,非死则徙尔,而吾以捕蛇独存,悍吏之来吾乡,叫嚣乎东西,隳突乎南北;哗然而骇者,虽鸡狗不得宁焉,吾恂恂而起,视其缶,而吾蛇尚存,则弛然而卧,谨食之,时而献焉,退而甘食其土之有,以尽余年,非病终也。”
余闻而愈悲,孔子曰:“苛政猛于虎也!”乃弛然而行,从乡之贤者游而乐告其徒曰:“世尝有是哉!”
翻译:
永州的郊野所出产的蛇,有的白花花的身子斑驳的条纹,如果这种蛇碰到草木,(草木)全都枯黄死去;如果这种蛇咬了人,(人)没有能够抵挡它的(毒液)的。(但)捉到后熬制成药膏,(它)可以用来治愈大风、挛踠、瘘、疠等病,(也可)去除烂肉、杀死人体内的寄生虫,这种蛇捕取它(最初),太医用皇帝的命令(指派他们捕捉它),每年(只派他们)交送两条,(官府)招募能够捕获它的人,(按照捕获的蛇)抵免他们的赋税,永州的百姓争先恐后地去干这差事。
有个姓蒋的人家,(他)垄断了捕取这种蛇(的利益)已经有三代了。(有人)问(他),他却说:“我的祖父死在捕蛇上,(我)的父亲也死在这件事情上。(我继承祖业干这差事十二年了,(险些丧命的情况)有好几次了。”(他说这话时)脸上忧愁的样子好像很悲伤。(我)同情他,(说):“你厌恶这差事吗?我打算告诉管理政事的人,(让他们)更换你的差事,(你)再按道理(向官府)交纳税款,(怎么样?)”
蒋氏听了大为悲伤.眼眶里含着眼泪说:“您是哀怜(我),想让我活下去吗?可是我的不幸(遭遇)还没有超过我父辈的不幸呢!假使(先前)我不干这差事,那我就早已困苦不堪了.自从我家三代住到这个地方以来.算到现在已经六十年了.乡邻们的生活一天天地窘迫下去.把他们土地上生产出来的全部拿来付给租税,(使他们)家里没有隔夜的粮食.他们到处奔波着找食物和栖身的地方;(由于生活困苦)他们饥饿难忍到处倒卧在路边或大庙里.冒着风雨,(顶着严寒或酷暑),他们呼吸着有毒的疫气,(常常是)一个接一个死去.从前和我祖父同住在这里的人家现在十户中没有一户了;和我父亲住过的同住的十户人家现在也没有两户了;和我一起住了十二年的十户人家现在也没有四户了.不是死了就是迁走了.而我却由于捕蛇这个差事才活了下来.凶暴的差吏来到我们村里横