愚公移山
太行、王屋二山,方七百里,高万仞,本在冀州之南,河阳之北。
北山愚公者,年且九十,面山而居,惩山北之塞也,出入之迂也,聚室而谋曰:“吾与汝毕力平险,指通豫南,达于汉阴,可乎?”杂然相许,其妻献疑曰:“以君之力,曾不能损魁父之丘,如太行、王屋何?且焉置土石?”杂曰:“投诸渤海之尾,隐土之北。”遂率子孙荷担者三夫,叩石垦壤,箕畚运于渤海之尾,邻人京城氏之孀妻有遗男,始龀,跳往助之,寒暑易节,始一反焉。
河曲智叟笑而止之曰:“甚矣,汝之不惠,以残年余力,曾不能毁山之一毛,其如土石何?”北山愚公长息曰:“汝心之固,固不可彻,曾不若孀妻弱子,虽我之死,有子存焉;子又生孙,孙又生子;子又有子,子又有孙;子子孙孙无穷匮也,而山不加增,何苦而不平?”河曲智叟亡以应。
操蛇之神闻之,惧其不已也,告之于帝,帝感其诚,命夸娥氏二子负二山,一厝朔东,一厝雍南,自此,冀之南,汉之阴,无陇断焉。
译文:
太行、王屋两座山,方圆七百里,高七八千丈,它们在冀州南边、河阳北边。
北山下面有个名叫愚公的人,年纪快到90岁了,在山的正对面居住,他苦于山区北部的阻塞交通,出来进去都要绕道,就召集全家人商量说:“我跟你们尽力挖平险峻的大山,(使道路)一直通到豫州南部,到达汉水南岸,好吗?”大家纷纷表示赞同,他的妻子提出疑问说:“凭你的力气,连魁父这座小山都不能削平,能把太行、王屋怎么样呢?再说,往哪儿搁挖下来的土和石头?”众人说:“把它扔到渤海的边上,隐土的北边。”于是愚公率领儿孙中能挑担子的三个人上了山,凿石头,挖土,用簸箕运到渤海边上,邻居京城氏的寡妇有个孤儿叫王承(字遗男),刚七八岁,也跑去帮忙,冬夏换季,(他们)才往返一次。
河曲的智叟讥笑愚公愚蠢。(智叟)笑着阻止愚公说:“你真是太不聪明了,就凭你残余的岁月、剩下的力气连山上的一棵草都动不了,又能把泥土石头怎么样呢?”愚公长叹一声说:“你思想顽固,顽固到了不能通达事理的地步,连孤儿寡妇都比不过了,即使我死了,还有儿子在呀!儿子又生孙子,孙子又生儿子,(儿子)再生孙子,(孙子)他还有无穷无尽的后代;可是山却不会增高加大,为什么担心挖不平呢?”智叟无言以对。
山神听说了这件事,(感到)害怕(天帝被愚公的诚心所感动了,命令大力神夸娥氏的两个儿子背走了那两座山,(一座放在朔方的东部),一座放在雍州的南部,从这时开始,(冀州的南部)直到汉水南岸,再也没有高山阻隔了。